Gemeentelijke toekomstscenario’s voor digitale veiligheid

Gemeenten krijgen steeds meer te maken met digitalisering en nemen een positie in op het gebied van digitale veiligheid. De meeste projecten die momenteel worden uitgevoerd zijn gericht op het ondersteunen van gemeenten door handelingsperspectief te bieden voor de huidige digitale problematiek. Vanuit de VNG is behoefte ontstaan om inzicht te krijgen in mogelijke problemen rondom digitale veiligheid in de toekomst (scenario’s) zodat gemeenten zich daar nu al op kunnen voorbereiden. De onderzoeksgroep Cybersafety helpt daarbij.

Aanleiding

Gemeenten spelen een belangrijke rol in maatschappelijke veiligheid. Denk aan de vele vormen van digitale oplichting, sexting, afpersing en aan de optie dat bedrijven en publieke voorzieningen worden ontregeld door bijvoorbeeld een hack. Ook verstoringen van de openbare orde op straat, worden geregeld aangejaagd vanuit de digitale wereld. Burgers hebben recht op een gemeentebestuur dat ook in de digitale wereld het voortouw blijft nemen in maatschappelijke orde en veiligheid: een gemeente die weet wat er gaande is en die weet hoe te handelen als de orde of de veiligheid in het geding komt. Vanuit de VNG is behoefte aan inzicht in mogelijke toekomstige ontwikkelingen op het gebied van digitale veiligheid zodat er nu al op geanticipeerd kan worden. Daarbij is de wens uitgesproken om te werken met toekomstscenario’s - de toekomstscenario’s maken verbinding tussen het heden en de toekomst en dragen bij aan handelingsperspectief vanuit het heden.

Doel van het onderzoek
Vanuit de maatschappelijke opgave van een gemeente wordt er momenteel in verschillende regio’s verkend welke rollen en verantwoordelijkheden een bestuurder heeft in de aanpak van digitale veiligheidsvraagstukken en wordt bekeken welke bestuurlijke bevoegdheden ingezet kunnen worden. Dit is complex mede doordat digitale verstoringen en incidenten continu veranderen en er vaak maatschappelijke vraagstukken onder liggen zoals recente onrust met betrekking tot Corona maatregelen, #ikdoenietmeermee en 5G protesten. De sociale media werken als versneller in polarisatie of verspreiding van desinformatie met maatschappelijk onrust dat hieruit voortvloeit. Dit zal leiden tot een bundeling van bestuurlijke instrumenten die effectief ingezet zijn in de aanpak van digitale incidenten en veiligheidsvraagstukken. Daarbij wordt voornamelijk vanuit het “nu” een handelingsperspectief ontwikkeld bij het aanpakken van digitale (on)veiligheid. Mogelijk blijkt uit deze verkenning dat er in het digitale domein nog iets gemist wordt voor een effectieve aanpak. Het handelingsperspectief dat hieruit voortvloeit draagt bij aan het voorbereiden van bestuurders op digitale veiligheidsproblemen in de nabije en verre toekomst.

Projectleider
dr. Willem Bantema

Projectteam
Het onderzoek wordt uitgevoerd door de Onderzoeksgroep Cybersafety van NHL Stenden hogeschool door dr. Willem Bantema en prof.dr. Wouter Stol.

Aanpak
Het essay is gebaseerd op recent verricht Nederlands onderzoek op het relevante domein en op beleidsdocumenten, aangevuld met enkele korte open interviews (telefonisch) met relevante partijen, zoals de VNG, het CCV, veiligheidsregio’s, politie en gemeenten. Binnen het beschikbare budget is wat ruimte opgenomen voor het houden van meerdere expert- interviews en een expertmeeting met gemeenten/VNG. De scenario’s worden overwegend gebaseerd op de inzichten die de onderzoekers de laatste vijf jaar hebben opgedaan in onderzoek en kennis van de literatuur over het gemeentelijke digitale veiligheidsdomein en op het gebied van rechtshandhaving en technologie. De expertinterviews dienen ter validering en aanvulling van de door de onderzoekers geschetste scenario’s en dragen bij aan de doorvertaling van scenario’s naar de huidige gemeentelijke praktijk.

Belangrijkste voorlopige resultaten
We redeneren vanuit brede maatschappelijke ontwikkelingen, niet vanuit specifieke technologische mogelijkheden van dit moment (en hypes). Een voorbeeld van een ontwikkeling die tot een scenario kan leiden, betreft het thema van het toegenomen informatie-en organisatievermogen van burgers en bedrijven. Door het toegenomen informatie- en organisatievermogen van burgers en bedrijven, krijgt de overheid steeds meer nu ook anonieme, goed georganiseerde en informatiesterke actoren of ‘bewegingen’ tegenover zich. Daardoor wordt de verbinding tussen initiator en actie (handelingen online) diffuser en het wordt het lastig om een verantwoordelijke aan te wijzen. Dit terwijl ons rechtssysteem geënt is op individuele verantwoordelijkheden. Dit soort ontwikkelingen willen we vertalen naar bestuurlijke mogelijkheden vanuit het nu (en een veranderstrategie).

Projectpartners
VNG 

Tijdspad
Maart 2021- September 2021